Rễ và thân rễ còn vỏ hoặc đã cạo lớp bần, được phơi hay sấy khô của ba loài Cam thảo Glycyrrhizae uralensis Fisch., Glycyrrhiza inflata Bat. hoặc Giycyrrhiza glabra L., họ Đậu (Fabaceae).
Mô tả cam thảo
Glycyrrhiza uralensis: Đoạn rễ hình trụ, thẳng hay hơi cong queo, thường dài 20 cm đến 100 cm, đường kính 0,6 cm đến 3,5 cm. Lớp bần ngoài cùng bị cạo bỏ hoặc dính chặt. Rễ chưa cạo lóp bần bên ngoài cỏ màu nâu đỏ hoặc nâu xám có các vết sẹo của rễ con, những vết nhăn dọc và các lỗ vỏ nhô lên. Rễ đã cạo lớp bần có màu vàng nhạt. Chất cứng chắc, khó bẻ gãy, vết bẻ màu vàng nhạt có nhiều xơ dọc, có tinh bột. Mặt cắt ngắn có nhiều tia ruột từ trung tâm tòa ra, trông giống như nan hoa bánh xe, đôi khi có khe nứt, tầng phát sinh libe-gỗ thành vòng rõ. Đoạn thân rễ hình trụ, bên ngoài có các núm sẹo, tùy ở trung tâm mặt cắt ngang. Mùi đặc biệt, vị ngọt hơi khé cổ.
Vi phẫu cam thảo
Lớp bần dày gồm các tế bào hình chữ nhật. Mô mềm vỏ có chứa nhiều hạt tinh bột, Tia ruột có 3 đến 5 hàng tế bào loe rộng thành hình phễu trong vùng libe. Libe hình nón chứa các đám sợi thành dày và tinh thể calci oxalat. Gỗ gồm mạch gỗ to, sợi gồ và mô mềm gỗ ít hóa gỗ. Trong có tủy nhỏ.
Bột cam thảo
Màu vàng nhạt đến màu vàng nâu. Soi kính hiền vi thấy các mảnh mô mềm với tế bào có thành mỏng chứa nhiều hạt tinh bột. Hạt tinh bột đứng riêng rẽ, hình trứng hay hình cầu có đường kính 2 μm đến 20 μm. Sợi gỗ màu vàng, có thành dày, thường kèm theo tế bào có tinh thể calci oxalat hình lăng trụ. Mảnh mạch điểm màu vàng, mảnh bần màu nâu đỏ.
Định tính cam thảo
+ Nhỏ dung dịch amoniac (TT) lên bột dược liệu sẽ có màu vàng tươi, thêm dung dịch acid sulfuric 80 % (TT) sẽ mât màu vàng tươi.
+ Lấy 0,5 g bột Cam thảo, thêm 50 ml ethanol 70 % ( TT), đun nóng trên cách thủy trong 15 min. Lọc nóng qua bông, lấy dịch lọc để làm các phán ứng sau:
Lấy 10 ml dịch lọc vào một chén sứ, cô trên cách thủy đèn khô. Thêm vào cắn 1 ml anhydrid acetic( TT) và l ml clorofonn (TT), khuấy kỹ, lọc lấy phần dung dịch trong, cho vào một ống nghiệm khô. Thêm từ từ theo thành ống nghiệm khoảng 1 ml acid sulfuric (TT). Giữa 2 lớp chất lỏng có vòng ngăn cách màu nâu đỏ, lớp dung dịch phía trên có màu vàng nâu sẫm.
Lấy 2 ml đến 3 ml dịch lọc cho vào một ống nghiệm, thêm một ít bột magnesi (TT) và 0,5 ml acid hydroclorìc (TT), sẽ xuất hiện màu đỏ sẫm.
Độ ẩm cam thảo
Không quá 12,0 % (Phụ lục 9.6, 1 g, 105 °c, 5 h).
Tro toàn phần cam thảo
Không quá 6,0 % đối với rễ đã cạo lớp bần; không quá 10,0 % đối với rễ không cạo lớp bần (Phụ lục 9.8). Tro không tan trong acid Không quá 2,5 % (Phụ lục 9.7).
Tạp chất cam thảo
Không quá 1,0 % (Phụ lục 12.11).
Chế biến cam thảo
Sau khi đào lấy rễ, xếp thành đống để cho hơi lên men làm cho rễ có màu vàng sẫm hơn, phơi hoặc sấy khô.
Bào chế cam thảo
Lấy rễ Cam thảo, phun nước cho mềm, thái phiến, phơi hoặc sấy khô. Chích Cam thảo: Lấy Cam thảo đã thái phiến, đem tẩm mật (cứ 1 kg Cam thảo, dùng 200 g mật, thêm 200 g nước đun sôi), rồi sao vàng thơm.
Bảo quản cam thảo
Để nơi khô, mát, tránh sâu mọt.
Tính vị, quy kinh của cam thảo
Cam, bình. Vào các kinh tâm, phế, tỳ, vị và thông 12 kinh.
Công năng, chủ trị của cam thảo
Kiện tỳ ích khí, nhuận phế chỉ ho, giải độc, chi thống, điều hòa tác dụng các thuốc.
Chích Cam thảo: Bồ tỳ, ích khí, phục mạch.
Chủ trị: Tỳ vị hư nhược, mệt mỏi yếu sức, hóa đờm chỉ ho, đánh trống ngực, mạch kết đại (mạch dừng), loạn nhịp tim. Sinh Cam thảo: Giải độc tả hoả.
Chủ trị: Đau họng, mụn nhọt, thải độc.
Cách dùng, liều lượng cam thảo
Ngày dùng từ 4 g đển 12 g, dạng thuốc sắc hoặc bột.
Kiêng kỵ cam thảo
Không dùng chung với các vị Đại kích, Nguyên hoa, Hải tảo, Cam toại
Nguyễn Huyền – Khoa dược
